Wandeling langs de ruïnes van voormalige Fliegerhorst Venlo

Op zaterdag 5 april 2025, ben ik samen met The Replacements naar Venlo gereden. Hier hebben we een wandeling van 9.9 km gelopen langs 12 ruïnes van voormalige vliegbasis Fliegerhorst Venlo.

Op zaterdag 28 december 2024 (tijdens mijn eerste bezoek) is het idee ontstaan om een wandelroute langs de ruïnes van voormalige vliegbasis Fliegerhorst Venlo te gaan lopen samen met de re-enactmentgroep The Replacements. Daarbij is een bestaande wandelroute op Wikiloc.com als uitgangspunt genomen. Via de website tracesofwar.nl heb ik gezocht naar de ruïnes die we op de route zouden tegen komen. Uiteindelijk hebben we 12 ruïnes van voormalige vliegbasis Fliegerhorst Venlo bezocht. Hieronder een verslag en aanvullende informatie die ik verzameld had om er een leuke wandelexcursie van te maken.

Locaties die we hebben bezocht

Start- en eindlocatie Informatiecentrum Grote Heide

Infocentrum Grote Heide
Hinsbeckerweg 55
5915 PC Venlo

Algemene informatie voormalige Vliegbasis Fliegerhorst Venlo

Het gebied ten oosten van Venlo was lange tijd een militair schiet- en oefenterrein. In de zomer van 1911 werd het terrein opeens een vliegveld toen het werd opgenomen als etappeplaats in de vliegwedstrijd ‘De Europese Rondvlucht’. Het startte in Frankrijk, om via België en Nederland in Engeland te eindigen. Vanuit Brussel was de volgende stop Venlo, en dan door naar Soesterberg en verder.

Op 9 november 1939 kwam Venlo in het nieuws, toen twee Engelse spionnen, Best en Stevens, werden ontvoerd door een Duitse SS commando-eenheid. De Britten werden vergezeld door twee Nederlanders, waaronder luitenant Dirk Klop en chauffeur J.F. Lemmens. Toen het gezelschap op de afgesproken plek arriveerden, de grensovergang Venlo-Herongen, werden ze tot stoppen gedwongen door Duits machinegeweervuur. Lt. Klop schoot terug met zijn pistool, maar werd terstond doodgeschoten. Het zogenaamde Venlo-incident zou mede door Hitler gebruikt worden als ‘excuus’ om Nederland binnen te vallen op 10 mei 1940, want bij de aanhouding van de Britse agenten was ook een Nederlandse militair. Lt. Klop, betrokken geweest, waardoor de neutraliteit geschonden was.

De Duitsers realiseerden zich dat het Ruhrgebied een groot doelwit zou zijn voor de RAF-bommenwerpers, en Fliegerhorst Venlo lag op een strategische route.

In 1941 werd Fliegerhorst Venlo aangelegd voor een eenheid Duitse nachtjagers. Ze haalden in 4 jaar tijd 400 bommenwerpers neer, die onderweg waren naar het Ruhrgebied. Vanuit de betonnen verkeerstoren werd via radio het vliegverkeer geleid door de Flugleiter. De bunker (Befehlsbunker) werd gebruikt als nood- en verkeersleiding centrale als het vliegveld aangevallen zou worden. In september 1944 werd het vliegveld gebombardeerd, verlaten en onklaar gemaakt.

De Amerikanen hebben het vliegveld hersteld en de verkeerstoren gebruikt tot september 1944. Momenteel fungeert de verkeerstoren als klimwand (bonusplek 1).

Aanleg vliegbasis Fliegerhorst Venlo

De voormalige Vliegbasis Venlo-Herongen werd tussen oktober 1940 en maart 1941 aangelegd als Duitse Fliegerhorst op de Groote Heide bij Venlo en kreeg de naam Fliegerhorst Venlo.

Het complex met twee startbanen van 1450 meter en een van 1200 meter was uitgerust met de modernste veiligheidsinstallaties, radioapparatuur en nachtverlichting, en werd in de opvolgende jaren meerdere malen uitgebreid. De start en landingsbanen lagen op Nederland grondgebied de andere gebouwen lagen verdeeld op Nederlands en Duits grondgebied.

Door de Fliegerhorst liep een netwerk van wegen met een totale lengte van ongeveer 48 kilometer tussen de hangars onderkomens, werkplaatsen, casino’s, voetbal en tennisvelden. Tussen januari 1943 en augustus 1944 werden 75 tot 100 aanvallen op de vliegbasis uitgevoerd waarbij een groot gedeelte van de bommen buiten de vliegbasis is neergekomen.

Aanvallen op de vliegbasis door RAF

Op 3 september 1944 werd de basis in een actie van 114 RAF vliegtuigen aangevallen en werd het start en landingsterrein buiten bedrijf gesteld. De basis werd op 5 september door de Duitse toestellen verlaten en bijna alles wat nog overeind stond werd in de dagen daarna door de Duitsers opgeblazen.

Heropbouw door de Amerikanen

Na de bevrijding van Venlo op 1 maart 1945 door de Amerikanen, werd het vliegveld onder de naam Y-55 van 10 maart 1945 tot 20 september 1945 door de Amerikanen in gebruik genomen. Op Nederlands grondgebied zijn de meeste restanten grondig opgeruimd, op het Duitse gedeelte is bijna alles nog in de staat zoals het is achtergelaten.

Wandeling en de bezichtigingen

Nr. 1 - Restant Startbaan

Tijdens de aanleg van de start en landingsbanen werd er door de Bauleitung en aannemers beton gebruikt wat afkomstig was van de Limburgs Fa. ENCI uit Maastricht (foto van bouwproces, zie foto 5 op de website tracesofwar.nl).

De Start en landingsbanen werden in segmenten aangelegd. De complete banen werden afgesmeerd met een laag teer ((zie luchtfoto: foto 4 op de website tracesofwar.nl) en vervolgens ter camouflage in verschillende tinten groen geverfd. Dit laatste zodat vanuit de lucht het leek of dat er verschillende percelen landbouwgrond lagen. De camouflage ging zelfs zo ver dat bestaande zandpaden middels een lichtere kleur verf over de startbanen werden 'doorgetrokken' (zie luchtfoto: foto 4 op de website tracesofwar.nl).

Na de 2e wereld oorlog begon de gemeente Venlo met een grote schoonmaakactie om de hoeveelheid ongesprongen explosieven op te ruimen. Helaas gingen hierbij de start en landingsbanen verloren en werden de betonnen platen bijna allemaal vermalen. Dat neemt overigens niet weg dat de contouren van de start en landingsbanen heden ten dage nog steeds waarneembaar zijn. Een tweetal dekplaten zijn tegenwoordig nog alles wat rest van de in totaal 4100 meter startbaan die Fliegerhorst Venlo rijk was. Als een soort van modern hunebed herinneren deze platen aan de oorlogsjaren. Deze restanten wordt door veel mensen ook wel de betonnen picknick of ping-pongtafel genoemd.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/142944/Restant-Startbaan-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 2 - Originele Bestrating

Hier en daar is de weg, die inmiddels geasfalteerd is, door verwering en vorst inwerking kapotgegaan. Daar doorheen is de oude bestrating zichtbaar. Kleine details wellicht, maar wél een overblijfsel van het vliegveld.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/142971/Originele-Bestrating-Fliegerhorst-Venlo.htm  

Nr. 3 - Restanten Hangar Südlager

Een gemetselde hangar zoals die regelmatig terugzien op het Nord en Südlager. In principe was de gemetselde hangar nagenoeg identiek aan de grote Wärmehalle. Maar dan zonder het aangebouwde ketelhuis, schoorsteen en werkplaats/stalling.

In plaats van in een punt gebouwd te zijn, was de achterwand recht. Drie dikke muren met in de achterwand de grote toegangsopening met Splittermauer. Aan de voorzijde voorzien van grote roldeuren. Het dak was een zadeldak bestaande uit houten of stalen dakspanten, bekleedt met (golf)platen.

Toen het Sprengkommando in sept 1944 de boel opblies, zijn zelfs grote brokstukken tot wel 100 meter weggeslingerd.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143617/Restanten-Hangar-S%EF%BF%BDdlager-Fliegerhorst-Venlo.htm

Nr. 4 - Puinveld bij FLAK stelling

De zwaardere stukken zoals deze beton delen zijn zwaarder en vallen dus minder ver weg van de bron van detonatie. Hier is de richting van de explosie goed af te lezen aan het puin in het veld. Tevens zijn er ook stukken beton van de FLAK stelling te herkennen in dit puinveld, wat er op kan duiden dat ook hier gepoogd is alles op te blazen.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143040/Puinveld-bij-FLAK-stelling-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 5 - Rundbogen (booghangaar) Hangar

Fliegerhorst Venlo. Deze booghangaar is de enige bewaard gebleven exemplaar van de in totaal 42 booghangaars op vliegveld Venlo. Alleen de constructie van de hangaar (gewapend beton), heeft verhinderd dat dit bouwwerk instortte door de gebruikelijke vernielingsmethode. Het zou in Venlo bij dit ene prototype blijven vanwege de relatief dure constructie.

Omdat deze hangaar zeer goed illustreert hoe we ons een booghangaar ruimtelijk moeten voorstellen, heeft de Förderverein Ehemaliger Fligerhorst Venlo e.v. al kort na haar oprichting het initiatief genomen om dit object als eerste monument van begroeiing te ontdoen en aan een breder publiek voor te stellen.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/124478/Rundbogen-Hangar-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 6 - Restanten Verwarmde Hangar

Restanten van een verwarmde hangar als onderdeel van de Fliegerhorst Venlo. De inslagen van kogels en granaten zijn duidelijk zichtbaar. Duitse Sprengkommando's hadden vrijwel alle gebouwen en hangars opgeblazen.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/124477/Restanten-Verwarmde-Hangar-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 7 - Bijgebouw Nordlager II

DIt betreft een bijgebouw, werkplaats of voertuigstalling genaamd Nordlager II. Een bijgebouw op het Nordlager II. De exacte functie van dit gebouw is onbekend maar aan de voorzijde is een duidelijke 'poort' te zien. Vermoedelijk was dit een werkplaats of voertuigstalling van een van de ondersteuningsvoertuig van het vliegveld. Naar alle waarschijnlijkheid onder keldert, zo getuige de gaten in de grond die toegang geven tot een onderaardse ruimte.

Een van de mooiste details van dit gebouw geeft het menselijke aspect ten tijde van oorlog weer. In een omgevallen stuk muur is namelijk nog een toiletrolhouder zichtbaar. Hetzelfde type houder vinden we ook terug in de kelders van het Officerscasino welk op het Nordlager I ligt. Een saillant detail is dat het dak van dit gebouw bedekt was met dakpannen van de firma 'Valk/J Meuwissen' uit Echt, Nederland.
Helaas is dit stuk historisch erfgoed ook door 'graffitikunstenaars' ontdekt.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143677/Bijgebouw-Nordlager-II-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 8 - Restanten Wärmehalle Nordlager II

Bij nummer acht treffen we de restanten van Wärmehalle Nordlager II aan.

Op Fliegerhorst Venlo lagen een kleine 102 hangaars. Hiervan waren er 12 verwarmd. De benaming van deze versie heeft al een paar keer de revue mogen passeren. "Wärmehalle". Maar wat voor een soort hangaar was dat nu eigenlijk en waar diende hij voor?

De Wärmehalle werd ook wel een Einflugzeughalle genoemd. In totaal zijn er van zeven Wärmehallen de restanten terug te vinden. Drie op het Nordlager en vier op het Südlager.
De benaming zegt het al, een verwarmde hangaar. In de winter kan het stiekem best goed koud worden in de winter. Niets is zo vervelend als met verkleumde vingers proberen een vliegtuig te onderhouden en/of te repareren. Een verwarmde hangaar zorgde ervoor dat monteurs en onderhoudspersoneel onder behaaglijke omstandigheden hun werkzaamheden konden verrichten. Een vliegtuig bestaat immers uit een fors aantal onderhoudsgevoelige onderdelen waarbij het belangrijk is dat er goed en gedegen onderhoud aan gepleegd kan worden.Er is een specifiek kenmerk dat bij alle typen verwarmde hangaars overeenkomt. Namelijk de schoorsteen.

Deze is bij alle hangaars herkenbaar aan het betonnen topdek en daaronder liggende rookgaten. Het rookafvoersysteem had drie rookkanalen in de schoorsteen zitten. De schoorsteen vindt zijn begin in het ketelhuis. Alle ketelhuizen waren gevestigd in een aanbouw aan de achterzijde van de hangaar en lagen meestal in een kelderruimte.
In het ketelhuis stond een grote op cokes gestookte verwarmingsketel. In de directe omgeving van Wärmehallen zijn nog menig restant van cokes terug te vinden. De ketels zorgden dan de boilers vol zaten met warm water.

De bevestigingsbeugels van de boilervaten zijn bij sommige restanten nog aanwezig. Vanuit de boilervaten ging een leidingsysteem de hal in. Eén aanvoerleiding en één afvoerleiding zorgde voor de verwarming. De bevestigingsbeugels van deze leiding zijn bij deze hangaar nog goed te zien.

Elke Wärmehalle had dus een aanbouw. Niet alleen voor het ketelhuis, maar deze diende ook als werkplaats en opslag. In deze werkplaatsen werden kleinere reparaties aan vliegtuigonderdelen uitgevoerd en diende tevens als kleine opslagruimte. Aan de achterzijde is ook nog een van de weinige, volledig intacte 'Splittermauer' te zien.
Het puinveld rondom deze hangaar ruïne is enorm. Mede doordat er een bijgebouw in de directe omgeving staat, maar het zegt ook iets over de kracht van de explosie die door de werkzaamheden van het Sprengkommando veroorzaakt is.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143676/Restanten-W%EF%BF%BDrmehalle-Nordlager-II-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 9 - Restanten Rundbogenhalle Nordlager II

Fliegerhorst Venlo herbergde vier verschillende soorten booghangaars welke onderverdeeld waren twee verschillende afmetingen. Het grootste verschil tussen drie types zat in de fundering en dakconstructie. Het vierde type was een T -vormige booghangaar. De booghangaars op het Nordlager II waren anders gebouwd dan de varianten welke we op het Südlager terugvinden. Op dit deel van het vliegveld onderkennen we drie types booghangaar. Uit luchtfoto's blijkt dat er in totaal 24 stuks van dit type op het Nordlager II zijn gebouwd. Tegenwoordig zijn er nog van 17 stuks restanten terug te vinden.

Dit hangaartype kenmerkt zich door aan de linker- en rechterzijde 13tal opvallende steunblokken voor de dakconstructie. Deze steken tegenwoordig nog als een soort van piramidevormige tanden uit de grond. Een duidelijk andere basisconstructie als op het Südlager dus. Aan deze blokken waren middels stalen beugels de houten of stalen dakspanten bevestigd.

De achterzijde was ook bij deze rondbooghangaar gesloten. Dit blijkt uit de dubbele rij steunblokken voor de achterwandconstructie. Deze blokken zien er een beetje uit als grote kiezen die nog uit de grond steken. De achterste serie van deze blokken diende als fundering voor de stabiliteitsbalken welke zich aan de achterzijde bevonden. Tijdens de bouw hebben de Duitsers ervoor gekozen om de betonnen vloer aan de linker en rechterzijde niet tot aan de fundamentsblokken te laten doorlopen. Dit vanwege de loze ruimte welke ontstond door het aflopende ronde dak was hier geen nut voor.
Aan de voorzijde zaten schuifdeuren, zo getuigen de fundering voor de geleiderails.
Dus ook deze hangaar waren niet 'durchrollbar'.

Wat deze restanten bijzonder maakt is dat er nog sporen van camouflage te zien is. Er liggen nog veel resten betonstucwerk met daarom de kleuren bruin, groen en zandgeel.
Tevens zijn er groen geverfde stukken glas teruggevonden. Geverfd glas had twee doelen: Glinstering voorkomen en lichtuitval beperken.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143755/Restanten-Rundbogenhalle-Nordlager-II-Fliegerhorst-Venlo.htm

Nr. 10 - Boerderij hangaar "Halle Cülsen"

Halle Cülsen is vernoemd naar de huidig grondeigenaar. Een hangaar vermomd dan wel gecamoufleerd als boerderij. Dit type hangaars lagen met name aan de buitrand van het vliegveld. Het doel van dit soort bouw was om ook vanaf de grond de indruk te wekken dat het een normale boerderij was.

Was deze boerderijhangaar dan ook zo uitzonderlijk in zijn soort?? Nee, zeker niet. Er lagen meerdere van dit soort hangaars verspreid over het Nord en Südlager. Aan de meest zuidelijk rand van het Südlager (Heerstraße 58, 41334 Nettetal, Duitsland) staat ook nog een identieke hangaar. Tegenwoordig denken de meeste mensen nog steeds dat het een boerderij ruïne is. Een boerderij met een grote aangebouwde stal. In werkelijkheid was het een verwarmde hangaar. Een hangaar waarvan de boeken zeggen dat het een 'Wartungshalle' (onderhoudshal) voor de Me-163 was. Na de bevrijding is deze hal nog door de Amerikanen in gebruik geweest als 'stalling' voor P-51 F6 Mustang fotoverkenners.

In de buitenmuren van de hal zelf zaten dichtgemetselde ramen waarop vroeger daadwerkelijk een raam geschilderd was. Helaas is deze camouflagemaatregel tegenwoordig nauwelijks nog te zien. De hal zelf was ongeveer 30 meter breed en 20 meter diep. Groot genoeg voor een middelgroot vliegtuig (de Bf-110 zou hier prima passen).

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143554/Boerderij-hangaar-Halle-C%EF%BF%BDlsen-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 11 - Restanten Rundbogenhalle Nordlager II

Fliegerhorst Venlo herbergde vier verschillende soorten booghangaars welke onderverdeeld waren twee verschillende afmetingen. Het grootste verschil tussen drie types zat in de fundering en dakconstructie. Het vierde type was een T -vormige booghangaar.

De booghangaars op het Nordlager II waren anders gebouwd dan de varianten welke we op het Südlager terugvinden. Op dit deel van het vliegveld onderkennen we drie types booghangaar. Uit luchtfoto's blijkt dat er in totaal 24 stuks van dit type op het Nordlager II zijn gebouwd. Tegenwoordig zijn er nog van 17 stuks restanten terug te vinden. Wat deze hangaar bijzonder maakt is dat een deel in openbaar terrein ligt en het andere deel op een voormalig Bundeswehr depot. Dit hangaartype kenmerkt zich door aan de linker- en rechterzijde 13tal opvallende steunblokken voor de dakconstructie. Deze steken tegenwoordig nog als een soort van pyramidevormige tanden uit de grond. Een duidelijk andere basisconstructie als op het Südlager dus.

Aan deze blokken waren middels stalen beugels de houten of stalen dakspanten bevestigt. De achterzijde was ook bij deze rondbooghangaar gesloten. Dit blijkt uit de dubbele rij steunblokken voor de achterwandconstructie. Deze blokken zien er een beetje uit als grote kiezen die nog uit de grond steken. De achterste serie van deze blokken diende als fundering voor de stabiliteitsbalken welke zich aan de achterzijde bevonden. Tijdens de bouw hebben de Duitsers ervoor gekozen om de betonnen vloer aan de linker- en rechterzijde niet tot aan de fundamentsblokken te laten doorlopen. Dit vanwege de loze ruimte welke ontstond door het aflopende ronde dak was hier geen nut voor. Aan de voorzijde zaten schuifdeuren, zo getuigen de fundering voor de geleiderails. Dus ook deze hangaar waren niet 'durchrollbar'.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/143558/Restanten-Rundbogenhalle-Nordlager-II-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Nr. 12 - Hangar Restanten

Hier een restant van een oude Duitse hangar, waarin tegenwoordig de zweefvliegclub Venlo/Eindhoven huist. De westelijke en noordelijke muur zijn nog intact. Het binnenwerk, dus de eigenlijke hangar is modern.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/142947/Hangar-Restanten-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Bonuslocaties

Verkeerstoren vliegbasis Fliegershorst (bonusplek 1)

De bunker en verkeerstoren bleven bewaard.

De inzet van de nachtjagers werd gecoördineerd vanuit een grote, goed gecamoufleerde commandopost aan de Herungerweg van waaruit ook de luchtafweer van het vliegveld werd gecoördineerd. Hier werd bepaald hoeveel en welke bemanningen die nacht dienstdeden.

Het eigenlijke vliegverkeer werd geleid vanuit de betonnen verkeerstoren. Daar zat de verkeersleider (Flugleiter) die via radio in verbinding stond met de piloten op of bij het vliegveld. Hij werd in de toren geassisteerd door enkele mensen van de Luftwaffe-verbindingsdienst en op het veld door een kleine groep bij een startwagen. De naastgelegen grote bunker (Befehlsbunker) diende als nood-verkeersleidingcentrale voor het geval dat het vliegveld zou worden aangevallen. Het geheel van verkeerstoren, bunker en de ten noorden hiervan gelegen meteodienst, verkeersleidingadministratie en brandweer werd ‘Flugleitung’ genoemd. Van deze groep gebouwen zijn alleen de bunker en verkeerstoren bewaard gebleven.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/13876/Restanten-Fliegerhorst-Venlo-Herongen.htm 

Sociëteit Casino Officiersclub (bonusplek 2)

In 1871 bouwde architect Bouwman in opdracht van de Beaumonde van Venlo deze sociëteit. Deze club voor rijke mannen en hun aanhang floreerde zo'n 30 jaar. Daarna kwam de klad erin. De zusters Ursulinen betrokken het een tijdje en in de oorlogsjaren zaten de paters Augustijnen erin.

In World War II noemde de Duitse bezetter kantines voor officieren en manschappen ''Kasinos'' en hierin ligt ongetwijfeld de verklaring voor het (aantoonbare) misverstand dat het gebouw ook als ''Offizierskasino'' zou zijn benut. In die behoefte was namelijk al ruimschoots voorzien: op Fliegerhorst Venlo waren liefst 6 grote kantinegebouwen waarvan 2 voor officieren.

Tegenwoordig is het een gemeentelijk monument, maar sinds de tachtiger jaren is het ernstig in verval geraakt. Als laatste zat de W.A.A. erin, de werkplaats aangepaste arbeid. Daarna is het pand deels gesloopt. Alleen de muren staan nog overeind.

<foto's maken van restanten>

Bron: https://www.tracesofwar.nl/sights/142969/Soci%C3%ABteit-Casino-Officiersclub-Fliegerhorst-Venlo.htm 

Gebruikte bronnen

Fotoalbum wandeling ruïnes van voormalige Fliegerhorst Venlo

<module invoegen SP gallery>